Κετογονική δίαιτα και απώλεια βάρους: μύθος ή αλήθεια;

Η κετογονική δίαιτα (CKD) βρέθηκε στο επίκεντρο πολλές φορές τα τελευταία χρόνια καθώς από τη μία μεριά, εμφανίστηκε ως ένας τρόπος απώλειας σωματικού βάρους και από την άλλη αμφισβητήθηκε η αποτελεσματικότητά της αλλά και κατηγορήθηκε για παρενέργειες. Τι είναι, όμως, η κετογονική δίαιτα και πως επηρεάζει τις βιοχημικές πορείες του μεταβολισμού μας; Οδηγεί όντως σε απώλεια βάρους;

Αρχικά, η CKD χρησιμοποιήθηκε ως θεραπεία για την επιληψία τη δεκαετία του 1920 και έκτοτε πολλές μελέτες υποστήριξαν την ευεργετική της δράση σε επεισόδια επιληπτικών κρίσεων.

Στην ουσία, πρόκειται για μία δίαιτα χαμηλή σε υδατάνθρακες και υψηλή σε λιπαρά χωρίς περιορισμό θερμίδων. Πιο συγκεκριμένα, κατά την κετογονική δίαιτα, οι υδατάνθρακες αποτελούν λιγότερο από το 10% της συνολικής ενέργειας καθημερινά, με τα 20g υδατανθράκων ανά ημέρα να προτείνονται ως το ιδανικό ανώτατο όριο, ενώ τα λιπίδια αποτελούν πάνω από το 60% της συνολικής ενέργειας (αναλογία λιπιδίων:μη λιπιδικών στοιχείων = 4:1).

Η CKD, επί της ουσίας, οδηγεί τον οργανισμό σε μία μεταβολική κατάσταση που λέγεται κέτωση. Βασίζεται, λοιπόν, στο γεγονός ότι ο οργανισμός μας μη έχοντας επαρκή γλυκόζη (που αποτελεί το βασικό καύσιμό του) αναζητά άλλες πηγές ενέργειας, καταφεύγοντας στο λίπος. Κατά τον μεταβολισμό των λιπών, μπορεί να γίνει παραγωγή κετονών στο ήπαρ και οι κετόνες χρησιμοποιούνται για παραγωγή ενέργειας. Να σημειωθεί ότι η ήπια κέτωση είναι μία διαδικασία που συμβαίνει φυσιολογικά στον οργανισμό μας και κατά τη διάρκεια της νηστείας (π.χ. τη νύχτα κατά τον ύπνο).

Ποιοι είναι οι λόγοι που ένας διαιτώμενος οδηγείται στην απώλεια βάρους όταν ακολουθεί μια κετογονική δίαιτα; Σύμφωνα με τον Shimizu και την ομάδα του, η απώλεια φαίνεται να οφείλεται στην αυξημένη έκκριση λεπτίνης και μείωση της όρεξης, την κέτωση, την ενεργοποίηση φαιού ιστού και την αυξημένη ενεργειακή δαπάνη . Ας δούμε, όμως, πιο αναλυτικά τι γίνεται στην πραγματικότητα, όταν κάποιος ακολουθήσει την συγκεκριμένη δίαιτα τόσο στην σύσταση του σώματος όσο και στην ενεργειακή δαπάνη.

Φάνηκε από τις μελέτες που έγιναν σε πειραματόζωα και ανθρώπους, ότι στην κετογονική δίαιτα υπήρξε όντως μία μικρή αύξηση της ενεργειακής δαπάνης, η οποία, όμως, επηρεάζει τελικά ελάχιστα την απώλεια βάρους. Σε μελέτη με διαιτητική παρέμβαση οι συμμετέχοντες χωρίστηκαν σε δύο ομάδες, όπου η μία ακολούθησε ισορροπημένη διατροφή και η άλλη κετογονική δίαιτα . Και στις δύο ομάδες παρατηρήθηκε μείωση του σωματικού βάρους, του σωματικού και του σπλαχνικού λίπους, αλλά μόνο στην κετογονική δίαιτα υπήρξε παράλληλα και μείωση της άλιπης μάζας αλλά και σωματικών υγρών. Έτσι, οι ερευνητές κατέληξαν πως η απώλεια σωματικού βάρους μετά την CKD φαίνεται να μην οφείλεται εξ ολοκλήρου στη μείωση σωματικού λίπους αλλά και στην απώλεια υγρών & άλιπης μάζας, κάτι που δεν είναι επιθυμητό. Τα αποτελέσματα αυτά επιβεβαιώθηκαν και σε μεταγενέστερες κλινικές μελέτες με στατιστικά σημαντικά αποτελέσματα τόσο σε νορμοβαρείς όσο και σε παχύσαρκους. Ακόμη, έχει φανεί ότι μακροπρόθεσμα γίνεται επανάκτηση του σωματικού βάρους μετά το πέρας της CKD, πιθανόν λόγω μη συμμόρφωσης των διαιτώμενων.

Ένα άλλο σημείο που αξίζει να σταθούμε είναι πως η εφαρμογή της δίαιτας αυτής, επιφέρει κάποιες παρενέργειες στον διαιτώμενο, κυρίως στην αρχή. Έτσι, μπορεί να εμφανίσει πονοκέφαλο, ναυτίες, κόπωση, δυσπεψία, δυσάρεστη αναπνοή, μυϊκές κράμπες και αυξημένο καρδιακό ρυθμό.

Συμπερασματικά, ερευνητικά με την εφαρμογή της CKD έχουμε δει αποτελέσματα στην απώλεια σωματικού βάρους, τα οποία, όμως, οφείλονται κατά μεγάλο ποσοστό στην απώλεια σωματικών υγρών και άλιπης μάζας και όχι τόσο στην απώλεια σωματικού λίπους. Παρόλα αυτά, τα αποτελέσματα αυτά δεν διαρκούν, ενώ παράλληλα, παρουσιάζονται δυσάρεστες παρενέργειες ειδικά τις πρώτες ημέρες ή και εβδομάδες της δίαιτας. Αξίζει η στέρηση των πολύτιμων υδατανθράκων για μια μικρή και βραχυπρόθεσμη απώλεια βάρους με πιθανές ανεπιθύμητες επιπτώσεις στην υγεία μας;

Σε κάθε περίπτωση, οποιαδήποτε δίαιτα οφείλει να εφαρμόζεται με την καθοδήγηση πτυχιούχου διαιτολόγου-διατροφολόγου.

*Η βιλιογραφική ανασκόπηση του παρόντος άρθρου πραγματοποιήθηκε με τις διαιτολόγους Νικολάκη Μαρούλλα και Χαιρέτη Ουρανία.

Πηγές:

Amini, MR., Aminianfar, A., Naghshi, S., Larijani, B. & Esmaillzadeh, A. (2021). The effect of ketogenic diet on body composition and anthropometric measures: A systematic review and meta-analysis of randomized controlled trials. Crit Rev Food Sci Nutr. Jan 14:1-14. doi: 10.1080/10408398.2020.1867957

Ebbeling, C.B., Feldman, H. A., Klein, G.L., Wong, J.M.W., Bielak, L., Steltz, S.K., Luoto, P.K., Wolfe, R.R., Wong, W.W. & Ludwig, D.S. (2018). Effects of a low carbohydrate diet on energy expenditure during weight loss maintenance: randomized trial. The bmj. 363:k4583 http://dx.doi.org/10.1136/bmj.k4583

Hall, K.D., Chen, K.Y., Guo, J.,Lam, Y.Y., Leibel,R.L., Mayer,L.ES., Reitman, M.L., Rosenbaum, M., Smith, R.S., Walsh, B.T. & Ravussin, E. (2016). Energy expenditure and body composition changes after an isocaloric ketogenic diet in overweight and obese men. Am J Clin Nutr, 104:324–33. https://doi.org/10.3945/ajcn.116.133561

Kysel, P., Haluzíková, D., Petráková Doležalová, R., La ˇnková, I., Lacinová, Z., Kasperová, B.J., Trnovská, J., Hrádková, V., Mráz, M., Vilikus, Z. & Haluzík, M. (2020). The Influence of Cyclical Ketogenic Reduction Diet vs. Nutritionally Balanced Reduction Diet on Body Composition, Strength, and Endurance Performance in Healthy Young Males: A Randomized Controlled Trial. Nutrients, 12, 2832. doi:10.3390/nu12092832.

Shimizu, K., Saito, H.,Sumi. K.,Yuri Sakamoto, Y., Tachi, Y., & Iida, K. (2018). Short-term and long-term ketogenic diet therapy and the addition of exercise have differential impacts on metabolic gene expression in the mouse energy consuming organs heart and skeletal muscle. Nutrition Research, 60 77 – 86.

Vranceanu M., Pickering C., Filip L., Pralea IE., Sundaram S., Al-Saleh A., Popa DS. & Grimald KA. (2020). A comparison of a ketogenic diet with a LowGI/nutrigenetic diet over 6 months for weight loss and 18-month follow-up. BMC Nutrition, 6:53. https://doi.org/10.1186/s40795-020-00370-7

Φωτογραφίες: total shape/unsplash